biết mình không biết cũng là biết
"Mình không biết những gì mình không biết"
Câu nói này tôi được một anh đồng nghiệp cũ ở công ty đầu tiên nói ra trong một buổi trò chuyện bình thường nào đó. Tôi biết câu này có nguồn gốc từ Khổng Tử - "Biết mình biết là biết, biết mình không biết cũng là biết" - nhưng phiên bản hiện đại mà anh đồng nghiệp mà tôi rất quý này đã diễn đạt lại một cách dễ hiểu hơn cho tôi.
Và phần nào đó, nó định hình nên con người tôi ngày hôm nay, vào ngày đặt bút viết cái blog này.
Cái dốt đối với tôi đôi khi là một đặc ân.
"Mình phải học vì mình thấy mình dốt quá." - là suy nghĩ mà tôi luôn tự nói với chính mình mỗi khi cảm thấy "quá tải" trước khối lượng kiến thức khổng lồ mà mình chưa biết. Nhưng rồi phải nhận ra: việc biết mình dốt thực ra là một đặc ân. Bởi vì mình cảm thấy may mắn vì được tiếp xúc với môi trường khiến mình thấy rõ những khoảng trống kiến thức của mình. Đó không phải là điều đáng xấu hổ, mà là động lực để tiếp tục phát triển.
Anh đồng nghiệp ấy cũng đã truyền đạt cho tôi nhiều thứ, trong lĩnh vực công nghệ, có khái niệm là CI/CD, tức là continuous integration, continuous delivery, và con người ta cũng cần continuous learning đấy thôi. Bởi vì quá trình này khuyến khích các bạn lập trình liên tục, đẩy code (commit) lên liên tục để biết là đang đúng và sai ở đâu trong code của mình. Vì con người chúng ta cũng vậy. Thay vì chờ đợi đến khi "hoàn hảo" rồi mới hành động, chúng ta cần liên tục "commit" những kiến thức mới vào cuộc sống, thử nghiệm, sai sót, rồi học hỏi từ đó.
Học từ... mọi người.
Bây giờ tôi có thói quen mới: mỗi lần nói chuyện với ai đó, tôi đều cố gắng học được ít nhất một điều từ họ. Nói chuyện với cô bán cà phê, tôi học được cách pha cà phê sữa cho ngon. Nói chuyện với anh tài xế Grab, tôi hiểu thêm về những con đường tắt và đường chỗ nào là bớt kẹt xe ở Sài Gòn...
Ai cũng có thể dạy mình điều gì đó. Người 60 tuổi có thể dạy mình về cuộc sống. Đứa trẻ 6 tuổi có thể dạy mình về cách nhìn thế giới một cách đơn giản và hồn nhiên hơn.
Gần đây tôi cũng học cách "chơi" với AI, tôi nhận ra mình lại có thêm một layer "dốt" mới. Tôi dốt về cách sử dụng AI hiệu quả, dốt về những gì AI có thể và không thể làm, đôi khi là "dùng quá trớn". Tôi bắt đầu việc học từ AI bằng cách hỏi nó về mọi thứ: "Tại sao mây lại có màu trắng?", "Làm sao để viết email xin việc ấn tượng?"... Và nó trả lời rất kiên nhẫn, không bao giờ bảo mình "câu hỏi này ngu quá". Nhưng điều quan trọng nhất tôi học được là: AI có thể tìm thông tin cho mình, nhưng nó không thể sống cuộc đời này thay mình. Có những thứ AI không thể dạy mình được. Như cảm giác khi ôm ba mẹ, như sự ấm áp khi được ai đó quan tâm. Những điều này mình chỉ có thể học qua việc sống thật, cảm nhận thật.
Học cách chia sẻ cũng là học
Và trong thế giới đang thay đổi nhanh chóng như hiện tại, với AI, với những job mới tôi chưa từng nghe tên, có lẽ đó chính là năng lực mà chúng ta cần: khả năng thoải mái với việc không biết, và hào hứng với việc học chúng.
Một điều tôi học được gần đây là: khi mình chia sẻ những gì mình biết với người khác, mình lại học được nhiều hơn, biết nhiều hơn. Tôi có viết blog này, có share những suy nghĩ lẻ tẻ lên mạng. Và mình nhận ra rằng mỗi lần viết, mình lại phải suy nghĩ kỹ hơn về những gì mình muốn nói. Mỗi lần có người comment, tôi lại được nhìn vấn đề từ góc độ khác.
Rất biết ơn tất cả những người đã từng làm tôi cảm thấy mình "dốt". Người sếp đã từng challenge tôi bằng những câu hỏi khó. Người bạn đã từng share những quan điểm mà tôi chưa bao giờ nghĩ tới. Họ không cố tình dè bỉu tôi. Họ chỉ sống cuộc đời của họ, chia sẻ những gì họ biết. Nhưng qua đó, họ đã mở ra cho tôi những cánh cửa mới về kiến thức mà tôi chưa từng biết tồn tại.
Sẵn có dịp, thì đa số các ảnh film ở bìa blog đều là ảnh do mình chụp